We zien een vrouw alleen door een donkere steeg lopen. Er klinkt zacht gegrom. Ze stopt. Naargeestige muziek klinkt op de achtergrond. Ze loopt verder, versnelt haar pas. Opnieuw gegrom, nu dichterbij. Ze begint te rennen, de muziek zwelt aan. Een schaduw springt tevoorschijn. De vrouw trekt wit weg en schreeuwt een ijzige schreeuw.
Dan zegt een voice-over: ‘De vrouw schrikt.’
Nee, echt?!
Er bestaat een uitdrukking voor hetgeen hierboven gebeurt: rode rozen rood kleuren. Een onzinnige handeling, zou je zeggen.
Inderdaad. Maar: MENSEN DOEN HET. Écht. Benoemen wat overduidelijk is versterkt de boodschap niet – het laat de boel juist als een plumpudding in elkaar zakken. Het is een zwaktebod, en dodelijk voor alles wat je met een scène had willen bereiken.
Soms mag je alles laten spreken, behálve een voice-over.
Laten we dat even toelichten aan de hand van de volgende punten. (En we richten ons in dit blog op de toepassing van voice-over bij film – waar ook documentaire/bedrijfsfilm mee bedoeld wordt – want een radiocommercial kan natuurlijk niet zonder een stem.)
#1 Je beledigt de kijker
Vind je bovenstaand gefingeerd filmfragment schromelijk overdreven? Let dan maar eens goed op als je straks de tv of computer aan zet. Het overdadig benoemen van de stand van zaken d.m.v. een voice-over is dagelijkse kost in zowel tv-programma’s als (bedrijfs)films.
Neem de speelfilm The Great Gatsby uit 2013; door de hele film heen is een voice-over verweven die verdieping aan het verhaal zou moeten geven. Maar als we net hebben gezien dat Gatsby een moord heeft begaan en wij als kijker duidelijk kunnen zien dat dit een man is die net een moord heeft begaan, hebben wij niet ook nog het commentaar nodig dat ‘Gatsby eruit zag als een man die net een moord heeft begaan.’
Wat bezielde de regisseur?? Wat dacht de schrijver van zo’n script?? Dat de gemiddelde kijker het denkvermogen van een paddenstoel heeft??
Niet. Doen. Dus.
NOOIT je kijkers onderschatten. NOOIT ‘voor de zekerheid’ een voice-over de boel laten ‘verduidelijken.’ NOOIT.
#2 Je maakt de kijker hersendood
In het verlengde van punt #1, kun je stellen dat er helaas bedenkers, makers, regisseurs en scriptschrijvers zijn die alle eventuele beledigingen voor lief nemen en EXPRES een nimmer aflatende, alles toelichtende, verduidelijkende en benoemende stem over hun opnamen zetten. Dit zijn, op televisie, de programma’s voor de luie kijker. Nee, de extra-extra luie kijker. Wat zeg ik: de halfbewusteloze kijker. En als je dat niet al was, dan wórd je het wel.
Om een klinkend voorbeeld te noemen: reality-tv. Hierbij volgen we mensen in hun dagelijks leven (of in een kooi of op een onbewoond eiland of in hun nakie of wat dan ook). En als die mensen bepaalde dingen doen en zeggen (wat we kunnen zien en horen), legt een voice-over steevast uit wat die mensen doen en zeggen. Gaap.
Er zijn ook zogeheten ‘scripted reality’ programma’s waarbij de mensen die wij volgen niet de echte mensen van het ‘waargebeurde’ verhaal zijn, maar acteurs, en waarbij de geïnterviewde mensen die tussendoor getoond worden óók niet de echte mensen van het ‘waargebeurde’ verhaal zijn, maar acteurs die zelf nagespeeld worden door de andere acteurs. Volg je het nog? En daarbij komt dan dus nog een voice-over die, terwijl we acteur A zien zoenen met acteur B, uitlegt dat acteur A zoent met acteur B, waarna we acteur C (die acteur A speelt) horen vertellen dat ze heeft gezoend met acteur D (die acteur B speelt), en de voice-over het daarna nog een aantal keer samenvat.
Moeten we nog uitleggen waarom ons dit doet denken aan de vier magen van een koe?
#3 Je vermoordt de rest
‘Show, don’t tell,’ is een bekend en min of meer heilig verklaard credo in de wereld van (script)schrijvers (op die van de soapschrijvers na). En met recht. Want het gaat er bij beeldende media om dat je de mensen tóónt wat er gebeurt, en zelf hun conclusies laat trekken. Er is niks spannends aan een voice-over die alles voorkauwt en niks toevoegt. Er zijn films waarbij nauwelijks gesproken, maar toch ontzettend veel verteld wordt. Er kan zelfs een groots en meeslepend verhaal verteld worden in absolute stilte.
Ook informatieve films, zoals bedrijfsfilms, hoeven niet helemaal volgepompt te worden met tekst. Een voice-over die drie minuten lang non-stop allerlei kennis, nummers en feitjes spuit, ontkracht daarmee de beelden en overschreeuwt de muziek. En dat is natuurlijk zonde – van de muziek en de beelden, maar ook van de boodschap, die waarschijnlijk niet meer bij de kijker aan komt.
En zo sterft je film een premature, zinloze dood.
Er staat een vrouw aan een graf. Treurige vioolmuziek klinkt op de achtergrond. Het regent, uiteraard. Ze buigt haar hoofd, en vervalt in hartverscheurend geweeklaag.
Voice-over: ‘Ze wordt overmand door verdriet.’
Ons devies: Bezint, eer ge met een voice-over begint!